Bewus van bewustelikheid?

Met Bewustelik joune, waag bekroonde romanseskrywer, Elsa Winkler, haar hand vir die eerste maal aan ’n SuperRomanza. Met heelwat meer woorde om te benut, gebruik sy die geleentheid om nie alleen haar hoofkarakters nie, maar ook ’n paar newekarakters, goed te ontwikkel. Ons sien ook ‘n paar kragwoorde, wat gewoonlik nie in Romanzas toegelaat word nie, weliswaar in karakter en gemotiveerd. Dit spruit meestal uit die seksuele spanning wat van meets af aan baie sterk aanwesig is by ons held, ultra-atleet, Luca Morkel. Hy het nie tyd of lus om betrokke te raak by die beeldskone Kris, wat ongevraagd in sy huis en sy lewe verskyn nie.

Ek het met die lees van die verhaal, vir die eerste maal kennis geneem van die dissipline by name Bewustelikheid. Die konsep word goed saamgevat op bladsy 97: “Alles wat gebeur het, het gebeur. Daaraan kan sy niks doen nie. Wat vanaand of môre gebeur, is ook buite haar beheer. Daar is net nou.” Meditasiegebruike speel ook ‘n beduidende rol in die plot, en hoewel die boek my nie gaan oortuig om meditasie of bewustelikheid te beproef nie, is dit ’n oorspronklike storielyn wat die romantiese lyn goed aanvul.

Ek wonder of die skrywer vir ons die aap uit die mou sal laat: gaan ons in die toekoms meer lees van Lien en Nicol? Ek bespeur verseker ’n storie daar! Die besondere mooi voorblad het in die eerste plek my aandag getrek; kyk gerus uit daarvoor as jy hou van ’n volbloed liefdesverhaal.

Kyk weg

Wanneer daar iets haper in jou lewe, of dit nou siekte is, of bekommernis, dalk ’n onvergenoegdheid met ’n situasie wat jy nie kan beredder nie, word die wêreld al hoe nouer rondom jou en jou probleem. Soos dit begin knel, ontsnap jy nie maklik nie, en bo-oor kom is veral moeilik. Die grond onder jou gee meer geredelik mee, en voordat die gevaarklokkies lui, is jy diep in ‘n gat.

Ek wil my lyf nie berader hou nie. Net in kort: kyk weg van jou Goliat. Probeer die doring in jou vlees vir ‘n oomblik ignoreer. Vertrou die Here om jou oë oop te maak vir iemand anders se behoefte en doen iets daaromtrent. Al stuur jy net ’n bemoedigende boodskap of spandeer ’n oomblik in gebed.

Ek is nie danig slim nie; die geskiedenis het hierdie stelling al male sonder tal bewys. Die uitdaging is net om dit sommer vandag in jou, en verseker my eie, lewe te probeer toepas.

Mentje se verhaal

Met Mentje, kind van die Pas-opkamp, bevestig Irma Joubert weereens haar plek as een van ons voorste skrywers van geskiedkundige fiksie. Die verhaal onderskei hom verder daarin dat die Pas-opkamp werklik bestaan het, en dat die onderduikers wat die randkarakters in die verhaal is, werklike persone was. Slegs Mentje is ’n fiktiewe karakter.

Met die Duitse besetting van Nederland tydens die Tweede Wêreldoorlog, word Mentje se pa gevange geneem saam die Jode aan wie hy skuiling verleen het. Die skrywer gee aan Mentje ’n definitiewe identiteit en stem, dié van ’n dapper en slim klein dogtertjie, wat vir niks stuit nie. Sy gebruik haar kwaadwees om die hartseer in toom te hou. Want, reken Mentje: “Hartseer is die een ding wat sy nooit vir die wêreld sal wys nie. Dit behoort aan haar alleen.” (Bl 417)

Daar is heelwat aan die verhaal wat vir my as leser, nog lank gaan bybly. Die ontsetting van oorlog, die nood aan voedsel, dorpe wat in puin gelê word, verwonding, ontbering – dit alles is ons geslag hier in Suid-Afrika gespaar. Des te meer ontstellend om daarvan te lees.

Op ’n meer positiewe noot is daar die diepgewortelde drang om te oorleef en uiteindelik aan te pas by omstandighede wat nie ideaal is nie. Daar is getuienis van onbaatsugtige omgee, maar ook van selfsug en verraad.

Later verskuif die verhaal na ’n plaas in Suid-Afrika waar daar weer ’n ander dinamika ter sprake is. Mentje moet weereens aanpas by nuwe omstandighede en mense met agendas wat sy nie begryp nie. Dit keer haar natuurlik nie om die raaisels stuk vir stuk te ontrafel nie – en om betrokke partye uit te daag om iets daaraan te doen.

Die verhaal is besonder ryk en boeiend. Oor die ondernemende skryfstyl en effektiewe taalgebruik, hoef daar niks gesê te word nie, want Irma Joubert het haarself alreeds by herhaling bewys as skrywer van format. Ek kan voorsien dat hierdie nuutste poging uit haar pen, weer in aanmerking gaan kom vir toekennings, en met goeie reg. Ek beveel dit sterk aan vir lesers van geskiedkundige fiksie.

Treffer op treffer

Nadat daar baie duisende eksemplare van elk van die drie boeke in die Tussen Stasies trilogie verkoop het, is die boeke weereens deur Lapa Uitgewers herdruk en nou op die rakke beskikbaar. Hierdie reeks van Irma Joubert, wat ‘n aanvang neem ses jaar voor die uitbreek van die Tweede Wêreldoorlog, en eindig in die tagtigerjare, tel onder my grootste gunstelinge.

Hoewel ek die eerste twee reeds herlees het, is die versoeking is groot om weer tyd te spandeer met rykmansdogter, Kate Woodroffe en Bernard Neethling. Hy is ‘n man uit die werkersklas, wat haar letterlik ‘n wêreld wys waarvan sy niks weet nie. Kate rebelleer op alle vlakke teen die voorskrifte en aanvaarde norme van die tyd, en Bernard word daarmee belas om haar veilig te hou terwyl sy navorsing doen vir haar studies. Die skrywer gaan met deernis om met die kwessie van armblankes in die tyd kort voor die Tweede Wêreldoorlog. En dan is daar natuurlik die liefde, wat hom nie laat voorskryf deur klas of rykdom nie. En integriteit, wat hom nie laat voorskryf deur armoede nie.

Tussen stasies moet een van die mees aangrypende verhale wees wat ek nog ooit gelees het. Die Duitse oorlogswesie, Gretl Schmidt, se pad kruis met die van Jakob Kowalski, wat homself verantwoordelik voel vir haar versorging. En later die verskeurende besluit moet neem om haar na Suid-Afrika te laat gaan. Gretl is ‘n baie dapper mensie, hoewel sy steeds geteister word met drome van vuur wat sy nie kan blus nie. Die verhaal vertel van ontbering en die verwoesting wat oorlog aanrig in lande en die lewens van mense. Dit vertel van die verlange na mense wat jy verloor het, van opofferinge en aanpassings wat nodig is om te oorleef. Ook van die inherente krag wat daar in mense skuil. Die feite is deeglik nagevors en word vervleg met ‘n mooi verhaal van liefde en herstel.

Tolbos is die derde aflewering in die trilogie. Die skrywer slaag meesterlik daarin om die veelvlakkige verhale van die Kowalskis en die Neethlings, by mekaar uit te bring. Wladek Kowalski kom uit die politieke beroeringe in Pole vry, en ontmoet in Suid-Afrika vir Katrien Neethling, wat haar eie stryd voer, midde die onderstrominge wat die tagtigs opgelewer het. In Wladek vind sy iemand wat verstaan wat in haar opstandige gemoed aangaan, en haar letterlik kom uitred wanneer sy haarself in ernstige moeilikheid beland. Karakters wat ons uit die vorige twee boeke herken, kon draai weer in Tolbos. Dit is met spyt dat ‘n mens die Neethlings en die Kowalskis moet groet. Lesers wat geskiedkundige fiksie geniet, kan met vrymoedigheid belê in hierdie reeks. Dit sal nie teleurstel nie.